Op vakantie doe je soms verrassende ontdekkingen. Dit jaar was ik in de Noord-Spaanse stad Bilbao, vooral om het bijzondere Guggenheimmuseum te bezoeken. En natuurlijk ga ik als glasliefhebber altijd overal op zoek naar bijzonder glas. Tijdens een wandeling door het historische centrum ben ik zo een keer uit nieuwsgierigheid de Bidebarrieta binnengewandeld, de stadsbibliotheek aan de Calle Bidebarrieta nr. 4. Deze is gevestigd in een oud monumentaal pand dat is gebouwd tussen 1888 en 1890 door de architect Severino de Achúcarro. (Achúcarro heeft overigens ook het La Concordia treinstation van Bilbao gebouwd en was betrokken bij het zogenaamde Ensanche-uitbreidingsproject van de stad in het midden van de 19de eeuw.)
De bibliotheek is gebouwd volgens de typische stijl van de late 19de eeuw, waarbij verschillende historische bouwstijlen in één pand worden gecombineerd (de zogenaamde eclectische stijl). Het pand heeft onder andere een barokke facade en een in romantische stijl gedecoreerde ovale grote zaal. In deze zaal en in de entreehal zijn barokke plafondschilderingen aangebracht. Verder vielen mij een aantal bijzondere glas-in-loodramen op.
Het raam in de entreehal is het enige nog originele raam. Volgens een brochure is het in Antwerpen vervaardigd naar een door de architect zelf getekend ontwerp. Het bestaat uit een rechthoekig deel en een halfrond deel erboven, in totaal 25 panelen.
Het middenpaneel is een heel mooi voorbeeld van geëtst überfangglas (glas met een dun laagje van een andere kleur erop: in dit voorbeeld rood op blank glas). De afbeelding is in meerdere fases bewerkt van dieprood naar lichtere tinten tot blank. In het rechthoekige paneel is een decoratieve, grotendeels symmetrische voorstelling gemaakt, opgebouwd uit blad- en bloemvormen met een barokke vaas in het midden.
In het halfronde paneel erboven is het heraldische wapen van de Baskische stad Bilbao geëtst in een cirkelvorm. De ronde vorm - een ‘bom’ of ‘vuurbal’ - verwijst naar de bommen waarmee de in 1874 belegerde stad werd bestookt. Het is het symbool van de vroegere eigenaar van het gebouw, een cultureel genootschap met de naam El Sitio (= de plaats, plek, locatie). De naam vind je ook terug in het paneel eronder.
In het stadswapen zelf staat links de Iglesia de San Antón, een laatgotische kerk uit de 15de eeuw, met daaronder de gelijknamige brug over de rivier de Nervión. Vanaf de rechterkant komen er twee wolven aangelopen, overgenomen uit het wapen van de stichter van Bilbao, Don Diego López de Haro. De naam López zou afstammen van het Latijnse Lupus (wolf).
Wat de ramen verder bijzonder maakt, is de manier waarop de emaille-schildering is aangebracht. Normaal gesproken worden gebrandschilderde ramen bewerkt met eerst een contourschildering in een donkere tint. Die wordt dan verder ingevuld met een grisailleschildering in grijze of bruine tinten om schaduwen en structuren aan te brengen. Op deze manier creëer je meer diepte en ruimtelijkheid in het platte vlak. Op de achterkant wordt dan soms nog kleur aangebracht met emailles en/of zilvergeel. Zo kun je toch kleur geven aan blank glas.
Op de ramen van de Bidebarietta zijn de emailles op een andere manier toegepast, die ik nog niet eerder op ramen heb gezien. In de brochure ‘Bibliothèque Bidebarrieta Library’ (uitgave Bibliotekak) spreekt men van ‘cloisonné-stijl’. Cloisonné is oorspronkelijk een oude metaal-emailleertechniek, bij mij bekend van bijvoorbeeld Chinese servetringen of andere metalen voorwerpen die op die manier gedecoreerd zijn. Daarbij worden op een metalen plaat of voorwerp volgens een patroon kleine dammetjes gesoldeerd waardoor vakjes ontstaan die worden opgevuld met emailles. Na het branden wordt het oppervlak gepolijst en zijn de dammetjes alleen nog als een fijne tekening van smalle lijnen tussen de kleurvlakken te zien. Op de ramen van de Bidebarrieta zijn ook emailles dik opgebracht, waardoor een reliëf ontstaat. De kleurvlakken worden van elkaar gescheiden door de donkere contourschildering. Als je er met je vinger overheen strijkt, voelt het aan als een glad, beetje bobbelig oppervlak.
Deze emailleertechniek was op zich niet nieuw. Er bestaan voorbeelden van oud glaswerk, zoals drinkglazen of lampen, die op deze manier gedecoreerd werden met stippeltjes, puntjes, of zelfs bloemblaadjes in combinatie met kleur en goud. De emaille werd daarbij als een dikke pasta opgebracht. De meestal overdadig versierde glazen waren bedoeld als een imitatie van kostbaar goud- en zilverwerk.
Het nadeel van deze techniek op ramen is dat het geen licht meer doorlaat. De schildering en de kleuren zie je dan ook het best als er licht óp schijnt. Tegen het daglicht in zie je alleen silhouetten.
Liesbeth Boon
Auteur:Publicatie: 15 augustus 2019
